System obronny Środy Śląskiej, powstały w średniowieczu, uległ z różnych przyczyn dezintegracji, głównie w XIX wieku. Pomimo to zachowało się do dzisiaj wiele jego elementów. Dzięki temu jest on obecnie jednym z ciekawszych tego typu zabytków na Dolnym Śląsku.
Do jego stosunkowo dobrego zachowania przyczynił się niewątpliwie pruski konserwator krajowy – von Quast. To on, wbrew planom władz miejskich Środy Śląskiej, które planowały całkowite zniszczenie pozostałości obronnych, sporządził w 1867 r. opinię, w której opowiedział się za ich zachowaniem. Wskazywał on, że urządzenia obronne są w większości w dobrym stanie i nie stanowią niebezpieczeństwa dla mieszkańców. Poza tym, jak argumentował konserwator, pozostałości te budzą zainteresowanie architektoniczno-archeologiczne i są rzadkim przykładem średniowiecznej architektury obronnej.
Czas konserwacji
Idąc tym tokiem rozumowania, w XX w. przeprowadzono kilka akcji konserwatorskich, mających na celu zabezpieczenie ocalałych fragmentów. Przykładem mogą być prace zrealizowane w latach 1910-1912 i 1925-1926. Pierwsze powojenne remonty o niewielkim zakresie przeprowadzono w latach 60-tych, a najbardziej zakrojona akcja restauratorska miała miejsce w latach 1975-1978. Zrealizowana ona została na podstawie wcześniejszej ekspertyzy stanu zachowania murów i programu ich konserwacji, opracowanego przez M. Przyłęckiego. Od tamtego czasu prowadzono jedynie doraźne naprawy i niewątpliwie nadszedł czas na ponowne przemyślenie konserwacji zachowanych elementów oraz ich ekspozycji.
Szansa w archeologii
Problematyka początków, rozwoju i wyglądu średzkiego systemu obronnego poznana może być (niestety bardzo fragmentarycznie) na podstawie analizy źródeł pisanych i ikonograficznych. Zagadnienia ta poruszane były w różnych publikacjach, wiele z nich pozostaje jednak dalej niejasnych. Ze względu na ograniczony i zamknięty w zasadzie zbiór powyższych źródeł, obecnie jedynie dyscyplina naukowa, jaką jest archeologia (we współpracy np. z historią architektury) doprowadzić może do poszerzenia zasobu źródłowego, a tym samym wiedzy na interesujący nas temat.
Średzkie badania
Tak się składa, że w Środzie Śląskiej już od niemal pięćdziesięciu lat (nie wspominając o okresie przedwojennym) prowadzone są badania archeologiczne, których nasilenie ma miejsce nieprzerwanie od 1988 r. W trakcie tych badań udało się poznać także niektóre, nieznane do tej pory, elementy systemu obronnego. Nie dotarły jeszcze one do szerszego grona odbiorców, poza nielicznymi badaczami interesującymi się tą tematyką. Niniejsza wystawa jest pierwszą, która ma na celu zaprezentowanie poszczególnych odkryć w formie dostępnej dla każdego zainteresowanego.
Omawianie odkryć archeologicznych, które przyczyniły się do poznania aspektów systemu obronnego Środy Śląskiej, nieznanych w źródłach pisanych lub ikonograficznych, rozpoczęte zostanie od miejsca, w którym znajdowała się brama świdnicka. Miejsca następnych odkryć archeologicznych, związanych z tą tematyką, prezentowane będą zgodnie z ruchem wskazówek zegara – po obwodzie zachowanych do dziś murów. Połączone to będzie ze skrótowym omówieniem obecnego stanu zachowania poszczególnych partii całego systemu oraz właściwych dla nich informacji historycznych i ikonograficznych.
